POPÜLER KÜLTÜR ÜZERİNE O “ÜNLÜ” ALINTI...
Prof. Dr. Veysel Batmaz
O ünlü alıntı, ünlü diyorum çünkü 1981’den bu yana popüler kültür üzerine yazılmış Türkçe “telif” “bilimsel” makalelerin en az yüzde sekseninde, şu ya da bu biçimde kullanılmıştır, karşıma bu kez hiç beklemediğim bir yerde, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi’nde çıktı.
İsterseniz o ünlü alıntının hikâyesine bir bakalım ilkönce, ne kadar ünlüymüş, anlayalım; sonra da sözkonusu dergide yapılanın ne türlü bir “bilimsellik” olduğuna göz atarız, bu ünlü alıntının kullanılış biçimi açısından yapacağımız ufak bir ufuk turu ile.
Alıntı cümle şu: “Popüler kültür gündelik yaşamın kültürüdür. Dar anlamıyla, emeğin gündelik olarak yeniden üretilmesinin bir girdisi olarak eğlenceyi içerir. Geniş anlamıyla, belirli bir yaşam tarzının ideolojik olarak yeniden üretilmesinin önkoşullarını sağlar”15 (Ahmet Oktay, Türkiye’de Popüler Kültür, YKY, İstanbul, 4. Baskı, 1997, s: 20. Oktay’ın bu kitabının tüm baskıları bende bulunmaktadır; baskılar arasında sayfalar değişiklik göstermektedir, ancak dipnotları sırası aynıdır. Alıntının sonundaki rakam Oktay'ın makalesindeki 15. dipnotunu göstermektedir.)
İşte budur "ünlü" alıntı. Ünü, bugüne kadar, bir çok popüler kültür üzerine yazılan makale’de ve kitap’ta bol miktarda kullanılmasından gelmektedir. Anlaşılan çok sevilmiştir. Ve konu ile yakından ilgili olmayan bir kişi tarafından (Ahmet Oktay) kitap haline getirilen makalelerinin birinde de kullanılmıştır. Bu kitap da çok sevilmiş ve dört baskı yapmıştır.
Ancak tuhaf bir şey de olmamış değildir bu ünlü “alıntı” sayesinde. Genellikle ünlü alıntılar, alıntının orijinal müellifini de “ünlü” yaparlar. Oysa bu alıntı müellifine pek bir ün sağlamamamıştır. Neden mi? Çünkü, çoğunukla, bu “ünlü” alıntı, Ahmet Oktay’a atfedilerek kullanılmıştır; yer yer de, “intihal” olarak yer almıştır bazı makalelerde. Ancak, bu ünlü alıntı, 1993’te Ahmet Oktay iktibas etmeden çok önce, Veysel Batmaz tarafından, “Popüler Kültür Üzerine Değişik Kuramsal Yaklaşımlar” başlığı ile AİTİA, Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu’nun dergisi olan İletişim’in ilk sayısında yayınlanan makalesinde yazılmıştır. Hem de, sözkonusu Batmaz’ın yazısı genel olarak birincil kaynaklardan, adı üstünde bir “yaklaşımlar taraması ve sergilenmesi” olduğu halde, bu tanım, o yazıdaki ender orijinal (yani tamamıyle Veysel Batmaz’a ait olan) cümlelerden biridir. Yani, tanımın ve cümlenin orijinal müellifi Veysel Batmaz’dır. Bu konuda ve genel olarak popüler kültür konusunda Ahmet Oktay ile Veysel Batmaz, Radikal 2’de bir polemik yaptılar. Bu polemikte yer alan ve bu ünlü alıntının yer aldığı Veysel Batmaz’ın yazıları yakında yayınlanacak MEDYA POPÜLER KÜLTÜRÜ GİZLER (Karakutu Yay., Ekim 2005) adlı kitapta yer alacak.
Aslında Ahmet Oktay yanlış bir şey yapmamıştır, bu ve diğer yararlandığı yerlerin hepsinin Veysel Batmaz tarafından yazıldığını dipnotlarında açıkça göstermiştir. Hatta yukarıdaki o ünlü alıntıyı işaretleyen 15. dipnotunda da bu cümlenin Veysel Batmaz tarafından yazıldığını belirtmiştir; hâttâ, 9. dipnotta, “Ben burada doğrudan Batmaz’ın yazısını izliyorum” diyerek, kitabının ilk üç makalesinin tamamıyle olmasa da yüzde doksanının Batmaz’ın sözkonusu yazısının bir yeniden yazımı olduğunu okurlara ilan etmektedir. Bununla da kalmamakta, Batmaz’dan bire bir alıntıladığı bütün yerleri dipnotları ile Batmaz’dan aldığını göstermektedir. Bazı durumlarda, Aristotales’ten ve Faust’tan bahsettiği girizgahlarda, hafif bir intihal’e başvurmuyor değildir ama olur o kadar, kadı kızında, Oktay ne de olsa, devasa bir edebî mülliftir; Aristo’nun Poetika’sını ve/veya Faust’u okumamışlığını pek göstermek istemiyordur, arşı aleme. Ya da okumuştur da, o da Batmaz gibi düşünüyordur...Olur a! Ne var bunda! Ne var ki, bizim sarsak popüler kültür akademik-müellifler, bu ünlü alıntı da dahil olmak üzere, popüler kültür ile ilgili yazdıkları o “bilimsel-puansal” makalelerinin çoğunda, bu ünlü alıntıyı ya intihal ederek, ya da Oktay’a atfen kullanmaya devam edegelmektedirler. O yoğun bilimsel-puansal uğraşıları esnasında kimsenin dipnotu falan okuyacak zamanı yoktur, çalakalem Türkiye’ye bilimden bilim katma ile uğraşma sevdasına düşmüşlerdir, sadece yazmaktadırlar, okumak zaten “mesai saatlerine uymayanlara” özgü fuzuli bir iştir..
İşte o ünlü alıntının hikâyesi bu.
Şimdi gelelim bizim Fakülte Dergisi’nin 19. sayısının (Yayın yılı 2004) 403. sayfasına. Bu sayfa, Nejda Çılbıyıkoğlu adlı ve çalıştığı kurumun adının da dergide zikredilmediği bir Dr.'un “Popüler Kültür ve Medya İlişkisi” adlı makalesinin ikinci sayfası. Giriş, cümlesi de şu: “Bu yazıda kısaca, popüler kültür ve medya ilişkisine değinilecektir.” Değinilecektir değinilmesine de, lâtif bir giriş cümlesinden sonra, “kısaca” da olsa, normal bir akademik okur, bir yirmi otuz sayfa beklenmektedir yazardan çünkü sadece popüler kültürü değil; bir de medyayı anlatacak ve ilişkilerine değinecektir ve yazının sınırı yoktur ve bazen “sıfır noktasındadır” ama akademik yazılar kısa da olsa, on onbeş sayfada ancak kavratabilirler okurlarını ele aldıkları konularda. Oysa, bilimsel-puansal bu makale, özet ve kaynakça hariç tam altı sayfadır. Yazar, sözünü tutmuş, en kısa haliyle bizleri bilimsel nurundan istifadeye mazhar kılmıştır. O kadar kısa tutmuştur ki bu makaleyi; 403’üncü sayfada iktibas ettiği o çok beğendiği ve ünlü cümlenin Oktay tarafından değil de, Batmaz tarafından yazıldığına bile yer vermek istememiştir. Kısalık işte buna denir. Hani bir lâf vardır, “kısa yazacak kadar zamanım yok”; yazar bu lâfa da kısa bir rahmet okutmuştur. Ben de “kısa” yazacak olursam, Veysel Batmaz’ın Fakültesi’nin dergisinde, bir yazar, Veysel Batmaz’ın yazdığı bir cümleyi, bir başkasının cümlesi olarak göstermiştir.
Alıntıdan alıntılamanın bilimsel literatür kurallarına göre yolu yordamı vardır: Eğer bir alıntılanan cümle, bir kaynakta başkasından alıntılanmışsa ve bu açık olarak gösteriliyorsa, şu ibare ile alıntılanır: “Batmaz, 1981, aktaran Oktay, 1994, s: 23” ya da “Batmaz’dan (1981) aktaran Oktay, 1994, s: 23.” Ve kaynakçada, gerekirse, ilk alıntı yapılan makale de yer alır. Zaten alıntıdan alıntılama, makalenin konusu ile ilgili olmayan bir başka kaynaktan alıntılayan bir yazara atfen yapılır. Eğer kaynak yazılan makale ile doğrudan ilişkiliyse, o makale zaten kaynak olarak doğrudan kullanılır. Nitekim, Batmaz’ın sözkonusu makalesi, Türkiye’de yazılan tüm popüler kültür yazıları için neredeyse bir klasik olmuştur. Bunu bilmeyen HAKEM, bunu bilmeyen popüler kültür yazısı yazarı, Türkiye’de olamaz; olursa “akademik” olarak kifayetsiz demektir. Anlaşılan, ne hakemler, ne yayın kurulu, ne de yayın sorumlusu farkındadır bu kuralın! Yayın danışmanları zaten göstermeliktir. Neden böyle abuk sabuk yerlerde yer almayı paye sanırlar, belli değildir. (NOT: Dergi’nin aynı sayısında yer alan M. Bilal Arık’ın “Popüler Kültüre Temel Yaklaşımlar” başlıklı makalesi, her nedense Ahmet Oktay’ı kaynak olarak kullandığı halde bu “ünlü” alıntıya itibar etmemiştir. Eleştirilecek çok yer olmasına rağmen, makalesi genelde bilgilendirici ve eli yüzü düzgün bir taramadır. Bir anlamda Batmaz’ın 25 yıl önce yazılan makalesini farklı bir açılımla “update” etmektedir.)
Bu tür hatalar, hem bu Dergi’de, hem de hakemli olduğunu iddia edilen bir çok üniversite dergilerinde sıkça rastlanır. Belli ki, sözkonusu yazara bunların hiç biri öğretilmemiştir. Ayrıca, sözkonusu makelenin “yazarı” kısa yazmakla o kadar meşguldür ki, bu tür “biçimsel” kuralları belki de işi uzatacak bir “bürokratiklik” zannetmektedir. Ancak, bu tür hatalar, her ne nedenle yapılırsa yapılsın, bilimsel cehalettir. Bilimsel-hakemli bir dergide olmayacak “nanelerdir”, “haltlardır” bunlar.
Bu yazıda, Nejda Çılbıyıkoğlu’nun bu makalesindeki diğer eksiklik ve hataların ve bu dergide yer alan diğer makalelerin içeriksel eleştirilerine girmeyeceğim; bu eleştiri gerçekten yapılmalı ve doçentlik jürilerinin profesör üyeleri tarafından “hakemli dergi” olarak adedilmeyen bu Dergi’nin bu haliyle artık Fakültemizi temsil etmemesi sağlanmalıdır, ancak benim konum şu anda bu değil. Derdim, şimdilik sadece teşhir. Hemen belirteyim: Bu Dergi’nin hiç bir zaman yayın kurulu üyesi veya hakemi olmadım.
Sahibi’nin Kemal Alemdaroğlu olduğu bu Dergi’nin yayın danışmanları da, bu dergi ile zan altınadırlar. Bu makaleye, yayın izni veren hakemler de zan altındadırlar. Yayın kurulu iyice zan altındadır. Eğer bu hata gözden kaçmışsa, hemen ilk yayınlanacak sayıda, Batmaz’dan özür dilenerek, doğru alıntılama kuralları ile bu hata düzeltilmelidir. Bu bile, bu derginin bilimsel düzeyine gölge düşürmüştür. Zaten, bizim de isteğimiz, bilimsel bir dergidir, gelişigüzel derlenmiş bu “dergi” değil. Bir de derginin sonunda yer alan “Kaynak Gösterimi ve Kaynakçanın Düzenlenmesi” bölümü de, bizim Fakülteyi bilmem ama “biz”e yakışmıyor. Düzeltilmelidir. Bu konuda diğer doğru düzgün olan dergiler örnek alınabilir ya da APA’nın el kitabı ya da SSRC’nin el kitabı çevrilerek kullanılabilir.
Bu konuda Senato’ya da önemli görevler düşmektedir. Senato, üniversitemizde yayınlanan resmi hakemli dergilere bir çeki düzen vermelidir. Çünkü Üniversitemizin en yüksek akademik karar organıdır.
Bundan sonra, işbu Dergi’yi, hem bilimsel etik, hem de bilimsel içerik ve biçim olarak ele alacağız.
Zaman gelmiştir.
Prof. Dr. Veysel Batmaz
